آزاگان نام کهن هشترود

نام سراسکند در نسخه های قدیمی به شکل سراسکان نوشته شده است. [وقف نامه مظفری و وقف نامه ربع رشیدی ] شبیه ترین نام به سراسکان در میان نام محلهای هشترود نام روستای عزیزکند است که در گذشته به صورت ازکان نوشته میشده [ اسناد تیول داری و قراردادهای قدیمی] و هنوز هم مردم بومی بدان ازکان میگویند.با توجه به اینکه پسوند کند در هشترود یک سیلاب عاریتی بوده که با ازدیاد جمعیت عشایر منطقه در نام محلها پسوند کان به کند تبدیل گشته و به حالت نامهای ترکی شده ، مورد استفاده قرار گرفته پس احتمال اینکه این نام از قدیم برای معرفی این گستره از هشترود به کار می رفته ، زیاد است . خلاف جهت سراسکان به ازکان منطقه ی دیگری در دامنه ی سهند وجود دارد که بدان نیز سراسکان اطلاق میشده که به قوت مطلب احتمالی ذکر شده ی فوق می افزاید که ازین دو نام مشابه و دور از هم از نظر فاصله ی مسافتی ، حدود ازکان را تعیین میکردند ،به مانند نام باستانی شهر اوه که بعدها سراوه [ساوه] را به خاطر حدود آوه ی کهن نامگذاری کرده بودند، نیز مشابهای دیگر مانند دربند و سردربند و .......
واژه ی مجهول دیگری نیز در بین مردم بومی سراسکان از قدیم موجود بوده که در هیچ یک از زبانهای فعلی [فارسی و ترکی] داری معنی نبوده است ،که بیگانگان را با این واژه بر می‌شمردند ! این واژه هنوز همان کاربری پیشین را دارد ، این واژه ی مجهول آزگینتی بوده که احتمال می رود شکل دیگری از آزگانتی بوده است .این واژه هرگز به شکل یک واژه ی فارسی نمی توانسته باشد و ساختاری کهن را داراست که شکل آن به وضوح بیانگر اصالت دار بودن واژه در زبان کهن آذربایجانی می بوده است . برای اثبات عدم تعلق این واژه به زبان ترکی ، اگر سراغ فرمولهای واژه سازی زبان ترکی بریم ثابت خواهد شد که آزگانتی هرگز به زبان ترکی متعلق نبوده چنانچه در ترکیب آزگینتی اگر تی را که در پسوند های ترکی جهت تقلید صداها و تشبیه رنگها بکار گرفته میشود آنهم در پایان واژه هایی که با ایر ختم میشوند؛ برای تقلید صداها مانند : چیغیرتی ، خیریلتی ، زیریلتی ، شیریلتی ، قیژیلتی و در پایان واژه هایی که برای تشبیه رنگها آنهم واژه هایی که به آر و ایل ختم میشود مانند : آغارتی ، قارالتی ، پاریلتی ، ایشیلتی در نظر بگیریم ! پس با توجه به آزگین قبل از تی نتیجه میگیریم که تی پسوندی برای تشابه رنگ و تقلید صدا نیست چون گین شکلی جدا از ایر و آر و ایل را داراست در نتیجه تی اگر پسوند ترکی نباشد خود یا جزیی از واژه است یا واژه یی معنی دار که در ترکیب آزگینتی به کار رفته است !
آزگینتی را بدون تی هم اگر در نظر بگیریم و با توجه به اینکه گین پسوندی برای حالت‌ها در ترکی بوده ، باید آز را اگر حالتی برای انسان فرض کنیم باید از بن ایت استفاده میشده که ترکیب به معنی گمشده ، به حالت ایتگین باید ظاهر میشده نه آزگین ! شاید ساختار این ترکیب به خاطر معنی دار بودن اجزای آز ،گین ، تی به ترکیبات ترکی شبیه باشد ولی هیچگاه با فرمول واژه سازی زبان ترکی و اینکه پسوند پشت پسوند برای بنی که معادل بهتری را در زبان ترکی دارا بوده هماهنگ نیست !
با قرا دادن این سه نام ؛ آزکان و سراسکان و آزگینتی میشود به راحتی پی برد که نام این گستره از هشترود در گذشته آزگان بوده و به محل نزدیک آن به خاطر تعیین حدود سرازگان و به باشندگان کوههای آزگان ، آزگانتی اطلاق میشده زیرا که تی در زبان کهن به مردم کوهی اطلاق میشده مانند کافلانتی [قافلانتی] در نزدیک شهر میانه ی کنونی ، برای اثبات این ادعا اگر به نام محلهای بطلمیوسی [نامهای باستانی در دوره اشکانی]نیز استناد کنیم به نامی مشابه آزکان که به صورت آزاگان در پیرامون رودی که از سهند سرچشمه گرفته و به دریای خزر سرازیر میشده بر می خوریم ، هر چند که نام سراس که درین نوشته ها آمده و آن را به خاطر شباهت جز اول سراسکند با آن یکی میداند، در حالیکه درین نوع معادل گذاری ها برای شهر سراب نامی باقی نمانده است.

✍ : محمد علی طهماسب زاده

محمد علی طهماسب زاده...