طهرابند دریچه یی برای رسیدن به نام کهن آذربایجان

طهرابند نام محلی در هشترود که در جنوب کوه سهند قرار گرفته است موقعیت ده طهرابند به خاطر قرار گرفتن در شیب تندی در دامنه ی کوه آهکی در گذشته مردمان آن را به ساخت خانه هایی واداشته بود که با کندن غاری در زیر هر خانه یی این محل را صاحب معماری متمایزی میکرد.
در زبان پهلوی آتش به صورت اتهر (athar) و موبد نگهبان آتش به‌ صورت اتهروان (atharvan) و فرشته ی نگهبان بر آتش به صورت اتهریزت (atharizat) آمده است.در گذشته ها به دامنه های جنوبی کوه سهند اتهره پات اطلاق میشده به طوری که یکی از بازمانده های این نام به شکل تهروه نام قبلی محلی بوده که از پانصد سال پیش به آن بایقرا گفته میشود نیز درین منطقه نام اتهره پات باستانی به حالت واژه ی کهن هنوز در نام طهرابند زنده است چنانچه در تداول عامه بدان فارغ از تعصب نگارشی که منجر به کتابت غلط واژگان کهن گشته بود همچنان نمایان است تا جایی که بومیان بدان محل تهره ابات که دگرگون شده ی شکل کهن "اتهره اپات" بوده می گویند.اگر اپات را که به معنی تختگاه بوده [ولی اکنون به صورت آباد در پسوند خیلی از نام محل ها ظاهر میشود] از آن برای نامیدن یک واحد تختگاه فرض کنیم پس حالت مصغر آن را به صورت اپاتاگ و مجموع این واژه ی مفرد را باید به شکل اپاتان [به معنی چندین اپات] بجویم مانند حالتی که در پسوند نام اکباتان (اگپاتان) بوده است ، با مقایسه واژگان کودک و کودکان نسبت به یکدیگر در می یابیم که از پسوند ان که علامت جمع نیز بوده برای اشاره به ازدیاد اپاتگ ها در بین مردم چنان استفاده میشده که حالت تصغیر شده واژه یی را نیز میتوانستند بدون رجوع به اصل واژه با علامت جمع مانند آن جمع ببندند به همین علت به مجموع این اپاتاگ ها ،  آپاتاگان اطلاق میشده و بی شک نام آذربایجان صورت معرب و کتابت غلط واژه ی کهن اتهرپاتاگان به چم والاترین تختگه نگهداری آتش بوده است .
اپات در شکل کهن اکباتان به صورت اگپاتان که نام کهن شهر همدان نیز بوده آمده چنانچه با صفت اگه به چم آگاه و دانا به صورت اگهاپاتان متشکل از (اگه +اپاتان) بوده و دقیقا از قدیم این محل را پایتخت دانایان می‌دانستند .
واژه ی اپات یا (پات) را در ترکیب پادشاه که هنوز هم در تلفظ ایرانیان پاته شاه تلفظ میشود به راحتی میشود دید و پی برد که از واژه ی شاه برای نامیدن حکام محلی (شاهک) استفاده میشده و به شاه شاهان که صاحب تختگاه (اپاتا) بوده اپاتاشاه یا همان پاتشاه که اکنون پادشاه کتابت میشود اطلاق میشده و نیز میشود قبول کرد که ترکیب پایتخت نیز ریشه یی کهن دارد و دقیقا به همان شکلی که اکنون نیز با کمی تغییر به شکل پاتاخت تلفظ میشود از واژه ی پاتاگ پهلوی اقتباس شده و حتی واژه ی پاتوق که به غلط آن را واژه ی ترکی و مغولی میدانند در اصل همان ، پاتوغ برگرفته از اپاتاگ بوده است.
اتهریزت به چم ایزد آتش نیز نامی بوده که به عنوان فرشته ی آتش می‌بایست در جایگاهی مقدس در داخل سازه یی مهم به شکل پیکره یی نمادین نگهداری میشده و مورد ستایش و اکرام قرار میگرفته که بعید نیست نام تبریز که هنوز هم خود آذربایجانی ها بدان تربیز میگویند و حتی در کتابت ابوالفدا در قرن هشت هجری نیز توریز آمده اشاره به چنین جایگاهی را دارد.
اتهروان را به عنوان جایگاه آتش میشود در نام تهران نیز جستجو کرد چنانچه به گفته یاقوت حموی در معجم البلدان در قرن ششم و هفتم هجری آمده است که : "طِهران به کسر طاء و سکون ‌ها و را و نون در آخر لفظی است عجمی و ایشان «تهران» تلفظ می‌کنند چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد". و منظور وی از طاء همان حرف ته بوده و به این خاطر بوده که با جایگزینی خط عربی به جای خط پهلوی واژه یی مانند اتهر را به صورت اثر یا آذر مینگاشتند ولی به همان صورت کهن اتهر تلفظ میکردند . تنها حرفی که میشود گفت در چنین نگارش هایی سالم مانده حرف خوا بوده که به خاطر ادای آن به شکل کهن به خاطر موجودیت در آن زمان دچار تخریب نشده است ، مانند واژه های خواهر و خواستن و .... که  هنوز هم در غرب ایران بدان گونه بیان میشود .

نویسنده : محمد علی طهماسب زاده